Παναγία Πορταρέα

Ο μονόχωρος ξυλόστεγος μικρός ναΐσκος της Παναγίας Πορταρέας χτίστηκε τον 16o αιώνα επάνω στο βυζαντινό μονίδριο της Παναγίας Πορταρέας του 13ου αιώνα που αποτελούσε καθολικό Μονής και είναι από τις σημαντικότερες εκκλησίες της Πορταριάς, αφού σε αυτό οφείλεται και το όνομα της περιοχής.

Το αρχικό εκκλησάκι αυτό χτίστηκε πριν το 1273 αφού όπως μας πληροφορεί ιστορική πηγή, το έτος αυτό ο τότε επίσκοπος Δημητριάδος, Μιχαήλ Πανάρετος, παραχώρησε με εκδοτήριο γράμμα του στην Αννα Μελισσηνή ή Μαλισσιανή, σύζυγο του τότε βυζαντινού τοπάρχου Δημητριάδος, Νικολάου Μελισσηνού. 

Το ζεύγος αυτό αργότερα έγιναν μοναχοί, ο μεν Νικόλαος με το όνομα Νείλος μοναχός, η δε Αννα με το όνομα Ανθούσα μοναχή. Ο Ναός έχει διαστάσεις 10 μέτρα μήκος και πλάτος εννιά μέτρα ενώ την κεντρική είσοδό του κοσμεί η εικόνα της Παναγίας, όπως συνέβαινε και στο μοναστήρι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του κατασκευάστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, με έξοδα του κ. Χρήστου Μωραίτη.

Εργασίες συντήρησης που έγιναν τα τελευταία χρόνια στο μνημείο απέδειξαν ότι από τον αρχικό βυζαντινό ναό διασώζονται στα χαμηλά μέρη της βόρειας, νότιας και ανατολικής πλευράς τμήματα της τοιχοποιίας και ότι αυτός είχε τις ίδιες διαστάσεις με εκείνες του ναού του 16ου αιώνα. 

Η μικρή αυτή μονή ήτανε όπως πληροφορούμαστε από τις πηγές, αρχαιότερη από την μονή Προδρόμου της Νέας Πέτρας, στην οποία και ανήκε, μετά την ίδρυση της το 1972, και η χρονολογία ανέγερσης της τοποθετείται με πολύ μεγάλη πιθανότητα στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα. Κοιτώντας το μοναστήρι από έξω, σίγουρα μεταφερόμαστε σε μια άλλη εποχή ενώ η νοσταλγία του παρελθόντος είναι διάχυτη παντού στο χώρο.